Ukrayna ordusunun rus qoşunlarının hərəkətini aşkar etmək üçün müraciətlərinə cavab verən Andrey Pokrasa bir gecə gizlicə tarlaya girib və şəxsi PUA-sı ilə karvanın izinə düşüb. Atası GPS koordinatlarını sosial media proqramına daxil edib. Ukrayna artilleriyası daha sonra rus karvanını dəqiqləşdirib. Pokrasa bunun “çox, çox qorxulu olduğunu” deyib. Lakin o, rusların onun şəhərini işğal etməsinin qarşısını almağa çalışırdı.
 

 

Pokrasa Ukraynanın qeyri-adi cəsarətli və zəkalı müdafiəsinə töhfə verən 1000-ə yaxın mülki PUA operatorundan biridir. Onlar bunu həddindən artıq risk altında edirlər. Rusiya qüvvələrinin casusluqda şübhəli bilinərək dinc əhaliyə atəş açması ilə bağlı bir neçə xəbər var. Müstəqil təhlükəsizlik ekspertləri də mülki şəxslərlə döyüşçülər arasında sərhədlərin pozulmasının təhlükələri barədə xəbərdarlıq edərək, müharibə qanunlarının yenilənməsini tələb ediblər.
 

 

Bir vaxtlar fiziki döyüş meydanında birbaşa iştirakçılarla məhdudlaşan müharibə indi insan fəaliyyətinin bir çox digər sahələrinə də nüfuz edib. Bugünkü döyüş meydanları, xüsusən də şəhər yerlərində kameralar, sensorlar və monitorinq cihazları dünyanın istənilən yerindən təhlil oluna və istifadə edilə bilən məlumatlarla zəngindir. “Bellingcat” və “Witness” kimi açıq mənbəli kəşfiyyat agentlikləri sosial mediada paylaşılan bu məlumatlardan hər bir tərəfin iddialarını yoxlamaq və iddia edilən müharibə cinayətlərini araşdırmaq üçün istifadə edir.
 

 

Rus qoşunlarının yerdəyişmələrini izləyən Ukrayna vətəndaşları kimi, bəzi özəl sektor peyk şirkətləri də onları kosmosdan müşahidə edirlər. Bunlardan biri, təxminən 200 aşağı orbit peykindən ibarət donanmanı idarə edən San-Fransiskoda yerləşən “Planet” şirkətidir. Bu kiçik peyklər gündə bir dəfə planetin hər bir nöqtəsinin şəklini çəkir və şirkətə “həyat nümunələri”ni müəyyən etməyə imkan verir. Çox vaxt bu məlumatlar çayların çirklənməsini, meşələrin qırılmasını və ya şəhərlərin genişlənməsini aşkar etmək üçün istifadə olunur. Lakin müharibə zamanı “Planet” Ukraynaya dair geoməkan məlumatlarını Kiyev və NATO-ya verib. O, görüntülərini bir neçə media orqanı ilə paylaşıb.
 

 

Şirkət şəffaflığın artırılmasına, təhlükəsizliyin və hərbi səhv hesablamaların azaldılmasına, humanitar yardıma və dezinformasiyaya qarşı mübarizəyə kömək etdiyini iddia edir.
 

 

Lakin bu cür məlumatların paylaşılması mənəvi və siyasi seçimləri ehtiva edir. Şirkətin rəhbəri Uill Marşall etiraf edir ki, onun şirkəti məlumatlarının pis məqsədlər üçün istifadə olunmamasını təmin etmək üçün məsuliyyət daşıyır. “Planet”in etika komitəsi bütün potensial müştəriləri diqqətlə yoxlayır. Şirkət, məsələn, sanksiyalar altında olan Rusiya qurumlarına öz məlumatlarını heç vaxt satmayacaq.
 

 

Açıq mənbə kəşfiyyatını nizama salmaq üçün norma və standartların yaradılması üçün bəzi səylər göstərilir. Bu ilin əvvəlində hərbi cinayətlərin təqibi zamanı açıq mənbə kəşfiyyatını qanuni olaraq qəbul edilən sübuta çevirmək üçün lazım olan prosedurları əks etdirən Berkli Protokolu nəşr olundu. Hökumətlər həmçinin bu cür kəşfiyyat məlumatlarının ən yaxşı şəkildə yoxlanılması və yayılmasının yollarını nəzərdən keçirirlər.
 

 

Lakin müşahidəçilər vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları və istehsal etdikləri, habelə paylaşdıqlarına görə məsuliyyət daşıyan şirkətlər və Ukraynaya kömək etmək istəyən daha qeyri-rəsmi xarici haker qrupları arasında fərq qoyurlar. Bu “ağ papaqlı” hakerlər müdafiə rolunda oynadıqları zaman Ukraynanın rəqəmsal şəbəkələrində boşluqları tapmağa və qarşısını almağa kömək edə bilərlər. Ancaq dezinformasiya kampaniyalarında və ya Rusiya hədəflərinə kiberhücumlarda iştirak etsələr, gözlənilməz nəticələr ola bilər. Onlardan kəşfiyyat agentlikləri təbliğat, cinayətkar dəstələr isə oğurluq üçün istifadə edə bilər. Onlar həmçinin təqib və ya qisas hücumları riskini daşıyırlar.
 

 

Toronto Universitetinin Vətəndaş Laboratoriyasının direktoru Ronald Daybert deyir: “Evlərini və həyatlarını müdafiə edən ukraynalıların özlərini müdafiə etmək üçün hər hansı vasitəyə əl atması başa düşüləndir. Ancaq bu, bütün norma və qaydaların hamı üçün dayandırıldığı anlamına gəlmir: Əgər siz işə qarışacaqsınızsa, bunun nəticələrini daha yaxşı başa düşəcəksiniz”.
 

 

Texnologiya vətəndaş cəmiyyətinə dövlətin ənənəvi müharibə monopoliyasına meydan oxumaq səlahiyyəti verib. İnsanlar üçün bir kəşfiyyat orqanı yaratmaqla, bu inkişaf real fayda və daha böyük məsuliyyət gətirə bilər. Amma biz onun təhlükələrinə qarşı da ayıq olmalıyıq.