1886-cı ildə alman ixtiraçı Karl Bentz öz avtomobilini (Benz Motorwagen) patentləşdirdi. Bu avtomobil ilk istehsal avtomobili hesab edilə bilər. Əvvəlki nəqliyyat vasitələrinin versiyaları müasir avtomobilə bənzəmirdi və tək nüsxədə hazırlanırdı.

Avtomobillərin geniş şəkilədə istehsalı Reys Olds tərəfindən 1901-ci ildə Miçiqan şəhərində Oldsmobile zavodunda başlandı.  

İlk avtomobil örtüyü

Avtomobil örtüklərinin tarixi 1900-cü illərin əvvəllərində, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi ilk tamhüquqlu avtomobillər meydana çıxdıqda başladı. Ford karetlərin rənglənməsi üçün istifadə olunan eyni boya prosesindən istifadə etdi. Bütün avtomobilin boyanması 40 günə qədər uzanan 22 ardıcıl mərhələdən ibarət idi. Tətbiq olunan hər bir boya qatını qurutmaq uzun müddət çəkirdi.

Bu boyalar fırça ilə ağaclara tətbiq olunan  və təbii şəkildə quruyan boyalar idi. Quruduqdan sonra, boya hamarlanır, yenidən fırça ilə boyanar  və istənilən qalınlığa çatana qədər yenidən hamarlanardı. Son qat da hamarlandıqdan sonra parlaq bir nəticə əldə etmək üçün cilalanırdı. O dövrün boyaları aşağı aşınma müqavimətinə və günəş işığının ziyanverici təsirindən zəif qorunmaya malik idi. 2 ildən sonra onun keyfiyyətsizliyi artıq göründü.

Müasir zaman

1. Bu gün hər il bazara təxminən 1000 yeni rəng daxil olur və son 30 ildə ümumi məlumat bazasında 25000-40.000 rəng var. Boyaya "təsir" göstərən piqmentlər geniş istifadə olunur. Rəng dizaynının imkanları məhdud deyil.

2.Müasir suda həll olunan elektrodepozitli astarlar su çəninə metalı tam batıraraq bütünlüklə örtük katod elektrodepoziya ilə tətbiq olunur. Bu üsul, bütün metal səthin astarla 100% örtülməsini təmin edir. Avtomobil kuzasının anti-korroziyaya qarşı qorunmasını təmin edən bu üsul bu gün ən yaxşı hesab olunur.

3. Müasir toz örtük texnologiyası çox inkişaf etdirilib. O, ekoloji mühitin tələblərinə cavab verir. Toz örtükləri indi də bəzi avtomobil zavodlarında (məsələn, BMW), həmçinin bəzi istehsalçılar tərəfindən laklama prosesində istifadə olunur. Toz lak ekoloji cəhətdən təmiz bir texnologiyadır, çünki tətbiq zamanı ətrafa heç bir üzvi uçucu maddələr buraxmır. Bundan əlavə, toz lak aşağıdakı üstünlüklərə malikdir:
- tullantısız tətbiq (toplanmış toz qalığı təkrar istifadə edilə bilər);
- lak tətbiqindən  sonra zibil qalıqları olmur;
- avadanlıqların və kameranın təmizlənməsi üçün həlledicilər tələb olunmur (sadəcə tozsouran kifayətdir);

- ümumi enerji istehlakının az olması;
- maye lak istifadəsindəki kimi eyni qalınlıq və görünüş alınır.

Yaxın gələcəkdə necə olacaq?

Çox yaxın gələcəkdə avtomobil boya sistemləri aşağıdakı kimi inkişaf edəcək: 

1. UB-sərtliyi (ultra bənövşəyi şüalar), cızılmaya davamlı laklar. Bu gün emalatxanalarda UB-kataliz qatranların istifadəsi sayəsində inanılmaz dərəcədə sürətli qurutma  mümkündür. Bu texnologiya gələcəkdə inkişaf etməyə davam edəcək. Standart laklar 8-12 MPa sıxlığa malikdir. UB-sərtliyi ilə lak hissəciklərinin daha yüksək sıxlığı əldə oluna bilər. 30 MPa-dan yuxarı bir-birinə bağlanan sıxlıqlar qarşılıqlı əlaqədə cızılmaya qarşı yaxşı müqavimət göstərəcək.

UB laklarının yüksək qarşılıqlı sıxlığı cızma və kimyəvi müqaviməti təmin edəcək. Ənənəvi laklar 20 dəqiqə ərzində 140 dərəcəyə qədər istiləşsə də, UB-sərtliyi olan laklar UB şüasına məruz qaldıqda saniyədə tam bərkiyir. Bu, ümumi rəngləmə prosesini çox sürətləndirəcək.

Mənfi xususiyyəti budur ki, bütün hissələr birbaşa UB şüasına məruz qalmayacaq. Bu, hissələrə tətbiq etməyə imkan verən digər birləşmiş texnologiyanın inkişafına səbəb oldu. Avtomobilin xarici hissəsinin görünən sahələri UB şüalar və əlavə kimyəvi maddələrin təsiri altında tam polimerləşməyə çatdıqda şüanın daxil olmadığı daxili sahələr katalizator vasitəsilə kimyəvi reaksiyada polimerləşəcək.

2. Suda həll olunan astar və laklar həm yeni avtomobilləri rəngləyərkən, həm də zədələnmiş maşınları təmir edərkən geniş istifadə olunacaq. 

3. Astar olmadan rəngləmə prosesi. Baza örtüyü, ümumiyyətlə, iki mərhələdə tətbiq olunur. Astarsız texnologiya üçün, boya tətbiqinin ilk mərhələsində izosiyanat əlavə ediləcək. Əlavə olan bu aktivator əsas qatın xüsusiyyətlərini dəyişdirəcək, beləliklə astar rolunu oynayacaq. Bu, boyama prosesini sürətləndirəcək və istifadə olunan material miqdarını azaldacaq.

4. Yeni istiqamətlərdən biri də səthi aşınma müqavimətini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdıra bilən və super hidrofobik, oleofobik (yağ əsaslı mayeləri özündən uzaqlaşdırır), özü təmizlənən, özü bərpa olunan əlavə funksiya və xüsusiyyətlər edə bilən ağıllı örtüklərin (smart coatings) inkişafı və istifadəsidir. 

5. Öz-özünü bərpaetmə həm də temperatur, rütubət və ya UB şüalanmasına məruz qalmaqla aktiv forma yaddaşı olan polimerlərdən istifadə etməklə əldə edilə bilər. Nümunə olaraq, nəmin təsiri altında güclü şişmə qabiliyyətinə malik olan boyalar və laklar tərkibində xüsusi montmorillonit gilinin istifadəsini misal gətirə bilərik.

6. Laklar cızıqlara davamlıdır. Son illərdə boya istehsalçıları cızılmaya davamlı lakları inkişaf etdirir və sınaqdan keçirirlər. Cızıqlar xüsusilə tünd rəngli avtomobillərdə nəzərə çarpır. Cızılımağa davamlı lak almaq konsepsiyalarından biri bərk nanohissəciklərin elastik polimer matrisinə daxil edilməsinə əsaslanır.

Şəfiqə RƏŞİD